Iwkowa. 500 lecie kościółka

Kościółek p.w. Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny w Iwkowej to wyjątkowy zabytek w gminie Iwkowa. Dzięki zaradności mieszkańców, staraniom parafii oraz samorządu przetrwał przez wieki jako jeden z najlepiej zachowanych drewnianych obiektów sakralnych Małopolski. Przez ostatnie kilka lat trwała dyskusja na temat rozbieżności daty wybudowania obiektu, bowiem nie zachowały się żadne dokumenty, które pozwoliłyby stwierdzić ją jednoznacznie. Aby uniknąć kolejnych domysłów i rozbieżności Wójt Gminy Iwkowa postanowił zlecić badania dendrochronologiczne kościółka, aby poznać dokładną datę powstania budowli. Czym jest metoda dendrochronologiczna i na jakie pytania udało się dzięki niej znaleźć odpowiedź, postaram się przedstawić w niniejszym artykule będącym moją parafrazą dokumentu, który przedstawił po zakończeniu prac badawczych Prof. dr hab. inż. Marek Krąpiec p.t. „Wyniki badań dendrochronologicznych drewna z kościoła p.w. Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny w Iwkowej”.

Metoda dendrochronologiczna stosowana jest w USA i Europie Zachodniej od kilkudziesięciu lat. Dzięki niej możliwe jest datowanie drewna z dokładnością do jednego roku, a w przypadku ścinki w okresie wegetacyjnym nawet wskazanie pory roku, w której drzewo zakończyło wzrost.

Badaniami dendrochronologicznymi objęto 50 elementów konstrukcyjnych i wyposażenia zabytku, m.in. zrębu kościoła, belek stropu, podwaliny sygnaturki oraz elementy drzwi i ołtarza. Zbadano także inne 44 elementy, ale już w sposób bezinwazyjny, na podstawie zdjęć i odpowiedniej analizy dedykowanym programem komputerowym.

Ściany zrębowe, wykonane z belek jodłowych, według przeprowadzonej makrofotografii belek, wykonano z drewna pozyskanego w sezonach zimowych w latach 1513 i 1514 oraz być może w sezonach poprzednich 1511-1512 r. Brak dostępu do oszalowanego zrębu uniemożliwił pozyskanie większej liczby prób ze słojem podkorowym, ale i tak pozyskane wyniki datowań wskazują jednoznacznie, że prezbiterium i nawa powstały jednocześnie. Belka stropowa z jodły ściętej w okresie przerwy wegetacyjnej 1515/1516 r. dowodzi, że w 1515 r. budowa ciągle trwała i najprawdopodobniej została zakończona dopiero w 1516 r. lub w roku kolejnym. Ponadto wśród belek znajduje się dowód na remont, podczas którego wymieniona została jedna z belek. Miał on miejsce pod koniec lat 30. XIX w. Deski głównych drzwi do kościoła także pochodzą z początku XVI w. Najmłodszy przyrost jednej z nich wskazuje, że pozyskanie drewna nastąpiło po 1511 r. Doliczając czas na sezonowanie drewna mamy dużą zgodność w ustaleniu czasu powstania obiektu. Również datowanie belki dębowej z portalu drzwi wejściowych (po 1502 r.) dowodzi, że tak jak drzwi, powstał on w trakcie wznoszenia obiektu. Najmłodsze przyrosty zachowane w deskach drzwi prowadzących z zakrystii do prezbiterium świadczą o ich powstaniu na koniec drugiego dziesięciolecia XVIII w. W tylnej części ołtarza występuje jedna deska zawierająca przyrost podkorowy z 1686 r., co pozwala ustalić, że ołtarz powstał niedługo po 1686 r. Belki sygnaturki natomiast wykonano z drzew ściętych w trakcie jednego roku – 1863, a przypuszczenie, iż do takiej konstrukcji nie przewiduje się sezonowania drewna, pozwala datować jej wzniesienie na rok 1837 lub 1838.

Podsumowując, na podstawie przeprowadzonych badań i analiz stwierdzono, że drewno na ściany zostało pozyskane w sezonach zimowych 1513/1514 i 1514-1515 i być może w sezonach poprzednich. W związku z tym, że w stropie znajduje się belka datowana na 1516 r. można przypuszczać, że kościół został wzniesiony w tym roku, lub w roku następnym. Warto też wiedzieć, że ponad 300 lat później, pod koniec lat 30. XVIII w. przeszedł naprawę, podczas której wymieniono m.in. belki stropu.

Rok 2018 jest rokiem, w którym obchodzimy setną rocznicę odzyskania niepodległości. Rocznicę bardzo ważną dla naszej ojczyzny i wszystkich Polaków. Biorąc przy tym pod uwagę dokładność badań dendrochronologicznych, możemy z całkowitą pewnością dodać, że my, mieszkańcy gminy Iwkowa, obchodzimy równie znamienitą rocznicę w naszej małej ojczyźnie – 500 lat istnienia Kościółka p.w. Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny w Iwkowej, będącego najwspanialszym zabytkiem na naszym terenie i ogromnym skarbem dziedzictwa kulturowego przodków.

—
Wojciech Hila